Chế độ dinh dưỡng có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của trẻ. Đặc biệt, nhu cầu dinh dưỡng của trẻ mầm non có sự thay đổi đặc biệt so với giai đoạn trước, bởi trẻ lớn lên cả về kích thước và phát triển trí tuệ.
1. Sự phát triển của trẻ em ở độ tuổi mầm non
Quá trình phát triển của trẻ về thể chất bao gồm sự tăng trưởng về cân nặng và chiều cao. Ở giai đoạn mầm non, cân nặng và chiều cao trẻ phát triển đều đặn, theo đó trẻ em 4 tuổi có mức cân nặng trung bình từ 16 – 17 kg, mức cân nặng tăng từ 100 – 150 g mỗi tháng và đạt khoảng từ 18 – 20 kg khi trẻ được 5 tuổi. Bên cạnh sự phát triển về cân nặng, chiều cao của trẻ mầm non cũng phát triển nhiều hơn so với trước đó. Chiều cao của trẻ 4 tuổi khoảng từ 102 – 103 cm, trung bình tăng từ 1 – 1,5 cm mỗi tháng và đạt mức chiều cao khoảng 110 cm khi trẻ được 5 tuổi, các bé trai thường có mức chiều cao lớn hơn các bé gái. Trẻ em 4 tuổi cũng là giai đoạn có tỷ lệ mỡ trong cơ thể thấp nhất nên có dáng “mi nhon” hơn nhiều độ tuổi trước đó.
Sự phát triển về trí não của trẻ ở giai đoạn 4 tuổi được thể hiện thông qua các hoạt động đa dạng của trẻ, bao gồm giao tiếp, vui chơi và khả năng tự phát triển giác quan thông qua các hoạt động sinh hoạt hàng ngày như nghe, nhìn, cầm nắm, sờ... Khả năng vận động của trẻ ngày càng hoàn thiện và tinh tế hơn, cùng với đó sự phát triển ngôn ngữ của trẻ ở giai đoạn này cũng liên quan chặt chẽ đến sự phát triển tư duy trực quan hành động, trí nhớ và sự chú ý của trẻ.
Bên cạnh sự phát triển về thể chất và trí tuệ, hệ tiêu hóa của trẻ ở giai đoạn 4 tuổi cũng có những sự thay đổi nhất định. Ở giai đoạn này trẻ đã mọc đủ răng hàm và bắt đầu thay răng, hệ tiêu hóa đã hoàn thiện nhưng vẫn cần tránh một số thức ăn có thể làm tổn thương dạ dày như đồ ăn nóng, đồ ăn cay... Vì vậy, nhu cầu dinh dưỡng cho trẻ 4 tuổi là vô cùng quan trọng. Sự hiểu biết và nắm bắt về nhu cầu dinh dưỡng của trẻ sẽ giúp cha mẹ có chế độ chăm sóc trẻ đúng đắn, hợp lý nhất.
2. Nhu cầu dinh dưỡng của trẻ mầm non
Nếu như ở giai đoạn 1 – 3 tuổi trẻ bắt đầu tò mò về mọi vật xung quanh thì đến 4 tuổi trẻ đã biết tự mình khám phá mọi sự vật và sự việc, luôn đặt ra những câu hỏi cho cha mẹ... Đây cũng là giai đoạn mà trẻ bắt đầu tò mò và học hỏi về văn hóa ăn uống, các món ăn và bữa ăn trong ngày từ đó hình thành thói quen ăn uống của trẻ về sau. Chính vì vậy, việc nắm bắt nhu cầu dinh dưỡng của trẻ mầm non sẽ giúp cha mẹ có chế độ chăm sóc tốt, xây dựng thực đơn cho trẻ đúng cách.
Nhận biết nhu cầu dinh dưỡng của trẻ mầm non giúp cha mẹ có chế độ chăm sóc trẻ đúng cách
2.1. Nhu cầu về năng lượng
Nhu cầu năng lượng ở trẻ em mẫu giáo được khuyến cáo là từ 1230 – 1320 kcal mỗi ngày. Trong đó nhu cầu về protein chiếm 13 – 20%, bột đường chiếm 52 – 60% và chất béo chiếm 25 – 35% tổng năng lượng toàn phần. Bên cạnh đó, trẻ cần được uống đủ nước hàng ngày với lượng nước khoảng 1,6 – 2,0 lít mỗi ngày. Cha mẹ nên khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể thao, vui chơi giải trí để bé phát triển chiều cao và cân nặng một cách tốt nhất. Theo khuyến cáo của tổ chức y tế thế giới (WHO), trẻ ở giai đoạn 4 tuổi cần hoạt động thể lực cường độ vừa trở lên bằng các môn thể thao như bơi lội, chơi đuổi bắt, đi bộ... ít nhất là 60 phút mỗi ngày. Cha mẹ có thể chia nhỏ hoạt động cho trẻ trong nhiều khoảng thời gian khác nhau và mỗi lần ít nhất là 10 phút.
2.2. Nhu cầu dinh dưỡng của trẻ mầm non về vitamin
Nhóm các vitamin là một trong những thành phần không thể thiếu trong quá trình phát triển của trẻ. Nhu cầu tiêu chuẩn của các vitamin này chủ yếu dựa vào hàm lượng và giới hạn an toàn cho trẻ.
2.3. Nhu cầu về chất khoáng
Bên cạnh nhu cầu về năng lượng và vitamin thì các chất khoáng bao gồm canxi, sắt, kẽm.. có vai trò quan trọng trong nhu cầu dinh dưỡng của trẻ em, đặc biệt là trẻ 4 tuổi. Theo đó, canxi tham gia vào quá trình tạo mô xương và răng, nhu cầu canxi hàng ngày của trẻ khoảng 600 mg/ngày, lượng vitamin D cũng cần đảm bảo cung cấp đầy đủ để hấp thu canxi tốt hơn.
Đối với chất khoáng là sắt, việc cung cấp cho trẻ cần được cân nhắc và xem xét đầy đủ. Ở giai đoạn trẻ 4 tuổi trở lên nhu cầu về sắt là khoảng 8,4 mg mỗi ngày, cha mẹ cần chú ý tới việc bổ sung sắt từ các thực phẩm giàu sắt để đáp ứng nhu cầu phát triển tốt nhất của trẻ.
Chất khoáng kẽm đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển, miễn dịch và giúp trẻ ăn ngon miệng hơn. Nhu cầu kẽm của trẻ tùy thuộc vào mức hấp thu và giai đoạn phát triển của trẻ. Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế Giới (WHO), cha mẹ nên bổ sung kẽm cho trẻ 4 tuổi với hàm lượng khoảng 5,1 mg mỗi ngày.
3. Chế độ dinh dưỡng cho trẻ em 4 tuổi
Để cung cấp đủ dinh dưỡng cho sự phát triển của trẻ, cha mẹ cần lưu ý đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng cho trẻ 4 tuổi. Ở giai đoạn này việc ăn uống của trẻ đã gần giống như người lớn với 3 bữa chính và ít nhất là 2 bữa phụ khác. Theo khuyến cáo từ các chuyên gia dinh dưỡng, chế độ ăn của trẻ cần đảm bảo 4 nhóm thực phẩm gồm tinh bột, chất béo, đạm, vitamin và khoáng chất.
Lượng tinh bột cung cấp cho trẻ cần có mặt trong 3 bữa ăn chính và bữa ăn phụ qua các thức ăn như cơm, khoai lang, mì và các loại bánh như bánh ngọt, bánh mì...
Bên cạnh tinh bột, chất đạm là là thành phần dinh dưỡng có vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguyên liệu giúp cơ thể bé xây dựng, duy trì và sửa chữa các mô trong cơ thể, tham gia vào thành phần của máu, kháng thể và các tuyến bài tiết. Thành phần dinh dưỡng này cung cấp 10 - 15% năng lượng cho cơ thể và chúng được chia thành 2 loại gồm đạm thực vật (có trong các loại thực phẩm như thịt, cá, trứng, hải sản và các sản phẩm từ sữa như bơ, sữa, phô mai...) và đạm thực vật (có trong các loại thực phẩm như đậu tương lên men, đậu phụ, các loại hạt và quả hạch như hạnh nhân, mè, óc chó...). Theo đó, nguồn cung cấp protein lành mạnh cho trẻ chủ yếu từ đạm thực vật vì không chứa các chất béo xấu. Thức ăn giàu protein và sắt cần có mặt ít nhất trong 2 bữa ăn chính của trẻ gồm cá, thịt, trứng... các sản phẩm từ sữa như bơ, sữa, phô mai mẹ nên cho trẻ ăn vào các bữa phụ trong ngày.
Chất béo là chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển trí não, thể chất và tăng cường hấp thu các vitamin tan trong dầu (vitamin A, D, K, E). Vì vậy, chất dinh dưỡng này được khuyến cáo đưa vào chế độ ăn hàng ngày của trẻ.
Bên cạnh đó, chế độ ăn cho trẻ không thể thiếu rau, củ, quả. Loại thực phẩm này càng đa dạng về màu sắc (xanh, đỏ, cam) và chủng loại càng tốt. Theo các chuyên gia dinh dưỡng, rau củ quả nên chiếm 50% khẩu phần ăn hàng ngày của trẻ để cung cấp cho bé đầy đủ vitamin, chất xơ và khoáng chất. Mẹ nên cho trẻ ăn ít nhất là từ 2 loại rau củ mỗi màu và thường xuyên thay đổi đa dạng các loại rau củ quả và trái cây.
Nhu cầu dinh dưỡng của trẻ em thường xuyên thay đổi theo độ tuổi
4. Thực đơn cho trẻ 4 tuổi nên được xây dựng theo nguyên tắc nào?
Hiểu rõ nhu cầu dinh dưỡng của trẻ em sẽ giúp cha mẹ có chế độ chăm sóc trẻ tốt nhất. Theo khuyến cáo từ các chuyên gia dinh dưỡng, thực đơn cho trẻ 4 tuổi nên được xây dựng theo các nguyên tắc như sau:
- Thực đơn mỗi ngày cho trẻ nên đảm bảo cung cấp đủ năng lượng, cân đối các nhóm chất dinh dưỡng cơ bản: Tinh bột (glucozơ), protein, chất béo (lipid), chất xơ, vitamin và chất khoáng.
- Cha mẹ nên thay đổi thực đơn dinh dưỡng hàng ngày nhằm giúp trẻ thay đổi khẩu vị. Theo đó, cha mẹ có thể thay đổi các loại thực phẩm trong cùng một tầng ở tháp dinh dưỡng cho trẻ 4 tuổi và lưu ý không thay đổi thực phẩm ở các tầng khác nhau.
- Thực đơn cho trẻ nên được xây dựng theo mùa và theo sở thích của trẻ. Chẳng hạn như vào mùa hè mẹ nên ưu tiên các món thanh mát, nhiều nước, kèm thêm các món nước ép trái cây... mùa đông thì nên bổ sung các món hầm nhừ, chiên xào... Thức ăn cho trẻ nên được cắt nhỏ để bé dễ nhai và dễ tiêu hóa.
- Thực đơn dinh dưỡng cho bé cần đảm bảo độ tươi ngon và an toàn trước khi chế biến. Các loại thịt, cá và rau củ phải đảm bảo tươi sống, không chứa các hóa chất độc hại, không ôi thiu gây hại cho sức khỏe của trẻ.
5. Một số lưu ý khi đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng cho trẻ 4 tuổi
Bên cạnh việc xây dựng thực đơn cung cấp đủ nhu cầu dinh dưỡng của trẻ mầm non, cha mẹ cũng cần lưu ý bổ sung cho bé đầy đủ các vi chất cần thiết như vitamin A, D, C, vitamin nhóm B... Bởi trẻ thiếu các vitamin trên sẽ gây ra các triệu chứng như:
- Trẻ thiếu vitamin A (vi chất có nhiều trong cà rốt, bông cải xanh, bí đỏ..) sẽ dễ bị khô mắt, chậm lớn, khô da, sợ ánh sáng....
- Trẻ thiếu vitamin D (vi chất có nhiều trong sữa, trứng, bơ, cá hồi..) sẽ dẫn đến chậm phát triển chiều cao, nấc cụt, dễ giật mình khi ngủ..
- Trẻ thiếu vitamin C (vi chất có nhiều trong các loại trái cây như cam, quýt, bưởi...) sẽ dễ bị khô da, chảy máu chân răng, chảy máu mũi...
- Trẻ thiếu vitamin nhóm D (vi chất có nhiều trong ngũ cốc, các loại hạt...) sẽ dẫn đến tình trạng thiếu ăn, hay quấy khóc, dễ bị phù, viêm bờ niêm mạc...
- Trẻ thiếu sắt (có nhiều trong đậu phụ, hải sản, gan...) sẽ dẫn đến thiếu máu (da xanh, móng tay nhạt...), trẻ thiếu tập trung và khó ngủ..
Do vậy, cha mẹ cần ưu tiên bổ sung các vi chất và chất dinh dưỡng đầy đủ vào bữa ăn của trẻ để giúp trẻ có sự phát triển tốt nhất. Bên cạnh đó, bé cũng cần bổ sung thêm các vi chất cần thiết như: Kẽm, selen, Crom, Vitamin B1 và B6, Gừng, chiết xuất quả sơ ri (vitamin C),... để cải thiện vị giác, ăn ngon, đạt chiều cao và cân nặng đúng chuẩn và vượt chuẩn, hệ miễn dịch tốt, tăng cường đề kháng để ít ốm vặt cũng như ít gặp các vấn đề tiêu hóa.
Việc cải thiện triệu chứng có thể diễn ra trong thời gian dài nên khuyến cáo cha mẹ cần bình tĩnh và kiên trì khi bổ sung chất cho bé kể cả qua đường ăn uống hay các thực phẩm chức năng. Đặc biệt việc dùng thực phẩm chức năng nên chọn các loại có nguồn gốc tự nhiên dễ hấp thụ, không cho còn dùng đồng thời nhiều loại hoặc thay đổi liên tục các loại thực phẩm chức năng.